Πού να φανταζόταν ο Αρκέσιμος ότι το ραβασάκι που έγραψε πάνω σε ένα κεραμίδι καλώντας την καλή του («Ευμελίς ήκε τάχος Αρκέσιμος» - «Ευμελίδα, έλα εδώ γρήγορα, Αρκέσιμος») θα φιγουράριζε κάποτε σε βιτρίνα μουσείου.
Εφηβος έρωτας τοξευτής από το ιερό του Ερωτα στις Θεσπιές Βοιωτίας, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Λύσιππος τον 4ο αι. π.Χ. Σώζεται το ρωμαϊκό αντίγραφό του (Μουσείο Λούβρου)
Ασε, το τολμηρό δώρο του Φιλονίδη που είχε τη φαεινή ιδέα να δείξει την προτίμησή του στην αυλητρίδα Ανεμώνη στέλνοντάς της μια κοσμηματοθήκη (πυξίδα) στο σκέπασμα της οποίας απεικονίζεται ο φτερωτός φαλλός του να έχει επιλέξει το δικό της γενετήσιο όργανο από άλλων τριών γυναικών. Οσο για τον Αλκιβιάδη, είχε παραγγείλει να απεικονίζονται ερωτικές σκηνές ακόμη και στις παραγναθίδες του κράνους του.
Μη μου πείτε πως δεν χρειάζεται τόλμη και φαντασία για να αποφασίσεις να δείξεις σήμερα ένα τόσο μεγάλο θέμα, όπως του Ερωτα, παρουσιάζοντας και τις αντιλήψεις των ανθρώπων σε διάστημα 11 ολόκληρων αιώνων. Κι όμως, η έκθεση «Ερως: από τη Θεογονία του Ησιόδου στην ύστερη αρχαιότητα» (από την Πέμπτη έως και στις 6 Απριλίου 2010) του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, την οποία είχαμε την ευκαιρία να δούμε όταν στήνονταν τα έργα, αποδεικνύει πως με επιστημονική γνώση, μπορείς να διαχειριστείς τα πάντα, χωρίς διλήμματα και ενοχές.
Με αυτά τα όπλα αποφάσισε ο διευθυντής του Μουσείου, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, να ανοίξει τη βεντάλια του έρωτα στο κοινό παρουσιάζοντας για πρώτη φορά (!) μια μεγάλη έκθεση -280 έργα από 50 ελληνικά και ξένα μουσεία (Λούβρο, Βατικανό, Ρώμη, Σικελία, Κύπρο)- αφιερωμένη στον αθώο, αβρό, τοξαλκή (τοξευτή), ευπάλανο (πολυμήχανο), τακερό (σε κάνει να τήκεσαι, να λιώνεις), «δεινόν αμάχανον όρπετο» (ακατανόητο) έρωτα.
Η αφήγηση ξεκινάει ρομαντικά μ' έναν έφηβο Ερωτα, του Λύσιππου (από το ιερό του Ερωτα στις Θεσπιές της Βοιωτίας 4ου αι. π.Χ.), ένα εκπληκτικό άγαλμα που σώζεται όχι στο χάλκινο πρωτότυπο αλλά μαρμάρινο ρωμαϊκό του αντίγραφο (Λούβρο). Το φινάλε, όμως, είναι σκληρό. Η έκθεση κλείνει με μια βιτρίνα (στον όροφο) γεμάτη φαλλούς: πέτρινους, κεραμικούς, ολόγλυφους, ανάγλυφους, ζωγραφιστούς, να καθρεφτίζονται από όλες τις πλευρές αποκαλύπτοντας τις διάφορες ιδιότητές τους. Ο προτεταμένος φαλλός μιας ερμαϊκής στήλης φέρνει ευγονία. Στον τοίχο του σπιτιού δηλώνει ευτυχία. Είναι σύμβολο δημιουργίας, στοιχείο αποτροπαϊκό, αλλά και ιερό. «Πάντων θεών ο βωμός» διαβάζεις πάνω σε έναν μαρμάρινο φαλλό.
Μη φανταστείτε καμία έκθεση πορνό. «Δεν είναι κλειδαρότρυπα» και ο διευθυντής του Μουσείου καλεί το κοινό να την απολαύσει με μάτια ανοικτά. Ακόμη και το δωματιάκι ενός πορνείου της Πομπηίας που αναπαρίσταται ολόκληρο, με το κρεβάτι του, δεν πρόκειται να σκανδαλίσει ούτε τους 16ρηδες (από 16 και κάτω απαγορεύεται η είσοδος) γιατί τα μαθήματα που παίρνουν τα παιδιά μας από την τηλεόραση δεν συγκρίνονται.
Με δεδομένο ότι ο έρωτας στην αρχαιότητα έχει απασχολήσει πληθώρα μελετητών ώς τώρα, ρωτήσαμε τον κ. Σταμπολίδη, που επιμελήθηκε την έκθεση με τον αρχαιολόγο Γιώργο Τασούλα, τι καινούργιο θέλουν να πουν.
«Εκθέσεις δεν έχουν γίνει. Το 2007 έγινε μία μικρή στη Ρώμη και το 1989 ο "Eros Grec" στο Παρίσι με περιορισμένα αντικείμενα. Εδώ ανοίγουμε όλη τη βεντάλια του θέματος από τον Ησίοδο, από το 700 π.Χ. μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, τον 4ο μ.Χ. αιώνα».
Νομίζετε ότι μπορούν να χωρέσουν τόσοι αιώνες σε μια έκθεση;
«Δεν χωράς, τολμάς. Κι εμείς τολμήσαμε».
Φοβάστε μην προκαλέσετε;
«Οχι, η αισθητική δεν προκαλεί. Κι εδώ μιλάμε για υψηλή αισθητική, είτε έχουμε τον έρωτα ως φτερωτό θεό είτε ως σεξουαλική πράξη. Η τέχνη καθαγιάζει τα πάντα. Αλλωστε εμείς δεν μπλέκουμε τον έρωτα με το σεξ. Δεν μπορείς να μπλέκεις την ομορφιά του κόσμου, τη γοητεία του, με μια πράξη. Είναι σαν να συγχέεις ένα μουσικό κομμάτι με τον ήχο του κινητού σου. Γιατί, έρωτας δεν είναι η απομόνωση μιας πράξης, αλλά η διαδικασία.
Παρακολουθούμε τον έρωτα από την αγκαλιά της μάνας του της Αφροδίτης ώς την ενηλικίωσή του. Υπάρχουν καταληκτικές σκηνές που τον διδάσκει, τον μαλώνει έτοιμη να του τις βρέξει με το σανδάλι της, κι εκείνος κλαίει σκουπίζοντας τα δάκρυά του. Λίγο μετά παρουσιάζεται να σαϊτεύει ακόμη και τη μάνα του για να ερωτευθεί τον Αδωνι.
Εχουμε τον έρωτα τον θεατρικό, με μάσκα υποκριτή, τον ηνίοχο ψυχών, έρωτες θεών, όπως του Δία που γίνεται χρυσή βροχή για να ενωθεί με τη Δανάη, κύκνος για τη Λήδα, ταύρος για την Ευρώπη. Το αριστούργημα όμως είναι η παράσταση του έρωτα της Αφροδίτης και του Αδώνιδος σε ένα αγγείο, του 5ου αιώνα, που μου θυμίζει το Ασμα Ασμάτων: "θες με σφραγίδα επί την καρδίαν σου"».
Πέρα από τις αθώες απεικονίσεις έχετε και σκληρότερες και μάλιστα σε αντικείμενα κοινής χρήσης, λυχνάρια, αγγεία με τολμηρές ερωτικές στάσεις και σκηνές ομαδικών οργίων. Εχουμε μια κοινωνία που δεν κρύβεται ούτε και από τα παιδιά της;
«Οταν βλέπεις ζωγραφισμένη τη γενετήσια πράξη πάνω στο ακροκέραμο, όπως της Γέλας (6ου αι. π.Χ.), που ήταν στη φάτσα ενός κτιρίου, αντιλαμβάνεσαι πως η κοινωνία αυτή δεν έχει συμπλέγματα ενοχών».
Ξέρουμε ποια θέση είχε στη ζωή της ο ομοφυλοφιλικός έρωτας;
«Εχω την εντύπωση ότι διαφέρει από πόλη σε πόλη και από εποχή σε εποχή. Αλλη αντίληψη επικρατεί τον 6ο αιώνα π.Χ. και άλλη τον 3ο. Στην κλασική εποχή η εκπαίδευση των εφήβων γίνεται από έναν ώριμο άνδρα ο οποίος απάγει τον νεαρό για δύο μήνες, τον πηγαίνει στα βουνά, όπου τον εκπαιδεύει στο κυνήγι και στα ερωτικά. Είναι ένα είδος μύησης. Οταν επιστρέφει, του προσφέρουν μία πανωπλία, ένα δόρυ και μία στολή, που θα φοράει στο εξής στις δημόσιες τελετές και πανηγύρεις. Την ίδια εποχή απαγορεύεται διά νόμου ο πρωκτικός έρωτας. Επιτρέπεται να συνευρίσκεται ο εραστής και ο ερώμενος ανφάς, το λεγόμενο "διαμηρίζειν". Ερως σημαίνει επιθυμία ενός ωραίου σώματος, μιας ωραίας μάθησης, ενός ωραίου μυαλού. Επιθυμία για το ιδεατώς ωραίο, σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Ο έρωτας μπορεί να μετατραπεί και σε φιλότητα, δηλαδή αγάπη. Πάντως, το αγαπώ σε καμία λέξη του κόσμου δεν αρχίζει με άλφα και δεν τελειώνει σε ωμέγα όπως στην ελληνική, περικλείοντας την αρχή και το τέλος του κόσμου».
Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ από την Ελευθεροτυπία 7/12/09
